Modern Özbek Edebiyatına Mevlâna Celâleddin Rûmî’nin Eserlerinin Etkisi (Bağımsızlık Dönemi Örneğinde)

The Influence of Mavlana Jalaluddin Rûmî's Works on New Uzbek Literature (Based on the Literature of the Independence Period)

Özet

Bağımsızlık döneminin yeni Özbek Türk edebiyatında Celâleddin Rûmî'nin eserlerinin ilhamı ve edebi etkisi yeni bir düzeye yükseldi. Bu, esas olarak bağımsızlığın elde edilmesinden kaynaklandı ve bunun sonucunda Mevlâna Rûmî'nin hayatı ve eserleri ile ilgili kitapların tercümesine de geniş bir yol açtı. Çeviri sayesinde edebi etki ve edebi bağlantılar arttı ve bu, sanatsal düşüncede açıkça ortaya çıktı. Özellikle 1986 yılında Rus Oryantalist yazar Radiy Fish'ın Cemal Kemal tarafından tercüme edilen biyografik romanı "Celâleddin Rûmî", (Radiy Fiş, 1986, 272) Özbek okurlarının Mevlâna'yı yeniden keşfetmesine ve anlamalarına yol açmıştır. Bağımsızlık zamanında Cumaniyaz Cabbarov ve Şaislam Şamuhamedov, Cemal Kemal, Askar Mahkam, Siraciddin Seyyid, Ergaş Açil şairin bazı gazel ve rubailerini Farsçadan tercüme etmişlerdir. "Fihi ma fih" adlı nesir eser, Ulugbek Abdulvahab tarafından Türkçe'ye çevrilmiş ve bu çeviriden sonra halkın Celâleddin-i Rûmî'nin eserlerine olan ilgisi artmış ve henuz devam etmektedir. Daha sonra Askar Mahkam, Cemal Kemal, Süleyman Rahman, Adil Ikram tarafından "Mesnevî" tercümeleri birbiri ardına kısmen ve tamamen okuyucunun takdirine sunuldu. "Mecalis-i seb'a" adlı mensur eser, Abdülbaki Gülpınarlı'nın tercümesine dayanılarak Türkiye Türkçesinden Özbek Türkçesine ilk kez Rana Hakimcanova tarafından "Yedi meclis" adı altında tercüme edilmiştir. Bu çeviri ve yorumlar Özbek sanatçılarının sanatsal düşüncesine ve eserlerine yansımıştır. Özellikle Rauf Parfi, Halima Hudayberdiyeva, Askar Mahkam, Bahram Rozimuhammad, Siraciddin Seyyid, Fahriyar, Uluğbek Hamdam'ın eserlerinde, düzyazı, Uluğbek Hamdam'ın "Denge" ve "Yol" romanlarında, öykücülükte Isacan Sultan “Sudaki Kâse", Uluğbek Hamdam'ın "Gözlerini açıp kapatan adam" eserlerinde görülmektedir. Sonuç olarak, bağımsızlık dönemi yeni Özbek Türk edebiyatında Mevlâna Celâleddin-i Rûmî'nin eserlerinin küreselleşme çağı perspektifinden yeniden anlaşılması, onun eserlerinin ele alınması çalışmaları çok sayıda şiir kitabı, öykü ve romanın yanı sıra edebi makalelerle de devam etmektedir.